Máy bay tàng hình A-12 Avenger: Kẻ Phá Hủy McDonnell Douglas

Trong giai đoạn đỉnh cao của Chiến tranh Lạnh, McDonnell Douglas, một trong các công ty hàng không vũ trụ hàng đầu thế giới, đã sản xuất hàng loạt F-15 Eagle và F/A-18 Hornet; các loại tên lửa Harpoon và Tomahawk, đồng thời chiếm lĩnh thị trường hàng không dân dụng với dòng máy bay DC-9 và DC-10 được ưa chuộng. Tuy nhiên, một biến cố trong năm 1983 đã dẫn đến sự suy tàn của công ty huyền thoại này, và sau 13 năm, họ đã chịu sự sáp nhập từ đối thủ Boeing.

Vào thời điểm đó, Bộ Quốc phòng Mỹ đã tiến hành phát triển một dòng máy bay chiến đấu mới thông qua chương trình ATA, nhằm thay thế cho máy bay A-6 Intruder. Đặc điểm nổi bật của dòng máy bay mới phải kể đến việc ứng dụng công nghệ tàng hình đột phá, khả năng tiếp cận sâu không gian đối phương và thực hiện các cuộc tấn công chính xác với phạm vi hoạt động rộng lớn. Song song đó, máy bay cần đáp ứng thêm điều kiện hoạt động từ tàu sân bay. McDonnell Douglas cùng General Dynamics đã tham gia đề xuất dự án này, đứng cạnh đối thủ là liên minh Northrop và Grumman cùng loại máy bay Vought đã không còn được nhớ đến. Hợp đồng được ký kết vào năm 1984 và tiếp tục được gia hạn năm 1986. Trùng hợp, trong năm 1984, công ty cũng đã thâu tóm Hughes Helicopters và dự án trực thăng AH-64 Apache.

Để nhấn mạnh phức tạp của thử thách, máy bay tàng hình F-117 Nighthawk đầu tiên của Lockheed (lúc bấy giờ chưa sáp nhập với Martin) đã cất cánh lần đầu vào năm 1981, và hoạt động chính thức từ năm 1983. Đây là lẽ giải thích tại sao chỉ McDonnell Douglas tiếp tục duy trì được phát triển concept đến các giai đoạn cuối, khi mà các đối thủ buộc phải từ bỏ cuộc đua. Chính vì thế, vào ngày 13 tháng 1 năm 1988, A-12 Avenger đã được lựa chọn là người chiến thắng mặc định.

Đồ họa máy bay tấn công tàng hình A-12 Avenger.

A-12 được thiết kế theo mô hình “cánh bay” để tiện lợi hóa không gian trên boong tàu; phần đầu cánh có khả năng gập vào theo cách truyền thống. Dáng vẻ của máy bay này khá phân biệt với sải cánh rộng 21,3 mét, có độ dày đáng chú ý và các lỗ hút khí được thiết kế kín đáo. Các loại vũ khí cần phải nằm gọn trong khoang nội thất. Tàu bay này được điều khiển bởi hai phi công trong “cabin lái điện tử” với các màn hình đa dụng. Do hình dạng giống tam giác lượn nên nó mang biệt danh – Stealth Dorito (theo tên một thương hiệu bánh khoai tây hình tam giác). A-12 Avenger đạt vận tốc gần âm thanh – mức 930 km/h và có bán kính chiến thuật 2,3 tấn là khoảng 780 km. A-12 Avenger có lợi thế khi sử dụng cùng loại động cơ với F/A-18 Hornet, với phiên bản F404 không trang bị bộ phận đốt sau, có mã F412-GE-400, mỗi máy bay phát lực đẩy là 5900 kgf, đủ mạnh mẽ cho trọng tải cất cánh tối đa 31,7 tấn của nó.

Đơn đặt hàng cho A-12 Avenger có triển vọng sáng lạn. Hải quân Hoa Kỳ mong đợi 620 chiếc, Thủy quân lục chiến – 238 unit. Không quân thậm chí cũng cho thấy sự quan tâm và cân nhắc mua tới 400 máy bay. Điều đó có nghĩa, chỉ với đơn đặt hàng nội địa thôi, tổng số đã lên đến 1250 máy bay. Nhà sản xuất còn kỳ vọng A-12 sẽ được ứng cử để thế chỗ cho Panavia Tornado trong Không lực Hoàng gia Anh. Tuy nhiên, chi phí sản xuất lại khá cao: 4,38 tỷ đô la và có thể tăng tới 4,84 tỷ đô la (tương đương 11,75 – 13 tỷ đô la theo giá hiện tại). Theo dự kiến ban đầu, A-12 sẽ cất cánh lần đầu trong năm 1990. Tuy nhiên, việc này chưa thể thành hiện thực, xuất phát từ sự cố với vật liệu composite làm trọng lượng chiếc máy bay tăng thêm 30%, cần thêm kinh phí để đưa ra đa trạm radar vào vị trí sẵn sàng hoạt động. Năm 1990, dự án trải qua chỉnh sửa và kết thúc vào tháng 10, mục tiêu hoàn thành chương trình được đẩy lên năm 1992 nhằm đáp ứng kế hoạch sản xuất 280 chiếc A-12 cho 14 tàu sân bay, mỗi chiếc chiếm 20 đơn vị.

Dù vậy, dự án đã gặp phải sự đổ vỡ cùng với sự sụp đổ của Liên Xô khi vào ngày 7 tháng 1 năm 1991, bất chấp ý kiến của chỉ huy Hải quân, Bộ trưởng Quốc phòng khi đó là Dick Cheney đã quyết định ngừng chương trình Máy bay Chiến thuật Tiên tiến vì vi phạm cam kết của hợp đồng. Tính đến thời điểm đó, chi phí phát triển đã leo thang đến 5 tỷ đô la và chương trình chậm trễ 18 tháng. Một chiếc A-12 Avenger sản xuất hàng loạt có giá ước lượng là 96 triệu đô la, và 234 triệu đô la nếu tính đến lạm phát hiện tại. Mặc dù không quá nổi bật nhưng quyết định của ông Dick Cheney là dựa trên thực tế là những thay đổi trong dự án không làm rõ được chi phí tổng cộng và thời gian mà A-12 Avenger thực sự trở thành chiếc máy bay chiến đấu.

Vì không chiếc nào được chế tạo mà chỉ dừng lại ở mô hình thử nghiệm nên Stealth Dorito chưa từng bay trên trời. Nhưng điều đáng lưu ý nhất là chiếc máy bay này đã không còn cấp thiết.

Mô hình thử nghiệm của máy bay tấn công tàng hình A-12 Avenger.

Sự kiện diễn ra cùng với khó khăn của McDonnell Douglas liên quan đến dự án MD-11, dự án này đã tiêu tốn 1,7 tỷ USD nhưng không thể cạnh tranh về chi phí so với những máy bay đồng hạng của Airbus và Boeing, kết quả là thu hút ít khách hàng hơn. Hơn nữa, việc cải tổ vào năm 1989 cũng góp phần làm suy yếu công ty. Với mô hình TQMS – Hệ thống quản lý chất lượng tổng thể đang thịnh hành vào thời điểm đó, các kỹ sư được phân vào nhóm khác nhau và được giao nhiệm vụ cho từng dự án máy bay cụ thể, và 2.200 vị trí quản lý cũng bị thu hẹp.

Từ sau khi kết thúc chương trình A-12 Avenger, 5.600 công nhân đã được gia nhập. Và không lâu sau đó, TQMS tại McDonnell Douglas đã được biến tướng thành cụm từ “Time to Quit and Move to Seattle” – một lời khuyên cho việc nghỉ việc và chuyển tới Seattle, nơi Boeing đặt trụ sở. Đồng thời, Lầu Năm Góc cũng yêu cầu McDonnell Douglas thanh toán 2 tỷ USD, vụ án cuối cùng đã được giải quyết thông qua việc thỏa thuận dàn xếp, kết thúc vào năm 2014 với việc McDonnell Douglas chấp nhận trả 400 triệu USD. Giai đoạn từ năm 1990 đến 1997 chứng kiến một chuỗi khủng hoảng nối tiếp, biểu hiện qua lợi nhuận thấp, rò rỉ nhân sự chất lượng cao, loạt sa thải lớn, thất bại trong mảng hàng không dân dụng, giảm đơn đặt hàng từ quân đội, và kế hoạch phân tách McDonnell Douglas thành các doanh nghiệp dân dụng và quân sự riêng biệt.

Chính vì vậy, việc sáp nhập với Boeing vào năm 1997 dường như chỉ là một bước tiến không thể tránh khỏi. Và những gì còn sót lại từ chương trình Máy bay chiến thuật tiên tiến, một phần trực tiếp dẫn đến sụp đổ của McDonnell Douglas, là một mô hình A-12 Avenger duy nhất được trưng bày tại Bảo tàng Hàng không Fort Worth.