Mô hình trại hè cho trẻ em đã trở nên phổ biến trên toàn cầu từ thế kỷ trước. Tại Việt Nam, từ những năm 1980, khái niệm “sinh hoạt hè” trong khu phố đã hình thành và dù có những giai đoạn gián đoạn, hoạt động này vẫn duy trì.
Gần đây, xu hướng đăng ký trại hè cho con cái ngày càng phát triển mạnh mẽ, với các hình thức như bán trú và nội trú. Vậy, trại hè thời nay có gì mới và liệu nó còn giữ vai trò cần thiết đối với trẻ không?
Muôn vẻ trại hè
Trước đây, các trại hè rất phổ biến ở Liên Xô cũ và các quốc gia Đông Âu. Các trại thiếu nhi ở những quốc gia này được xây dựng đẹp đẽ quanh các khu vực sông, hồ, biển với nhiều tiện ích dành riêng cho trẻ em, được nhà nước quản lý và hoạt động không chỉ vào mùa hè mà còn quanh năm, đặc biệt là vào các kỳ nghỉ. Bên cạnh những trại hè ở địa phương, còn có trại hè toàn quốc và toàn liên bang, nơi mà trẻ em có thành tích xuất sắc trong học tập và rèn luyện được mời tham gia và giao lưu với bạn bè quốc tế. Hiện nay, nhiều nước trên thế giới vẫn tiếp tục duy trì các trại hè chung hoặc theo chủ đề như thể thao, nghệ thuật cho học sinh.
Tại Việt Nam, nhiều thế hệ phụ huynh vẫn nhớ đến hoạt động “sinh hoạt hè” tại các khu phố từ những năm 1980 với các hoạt động văn nghệ, thể thao và buổi cắm trại hay thi múa hát giữa các phường, quận vào cuối kỳ nghỉ hè. Trẻ em bắt buộc phải có chứng nhận sinh hoạt hè tại địa phương, được hệ thống đoàn, đội tại đó quản lý chặt chẽ và chăm lo chu đáo. Tuy nhiên, hoạt động này đã bị gián đoạn trong những thập niên sau.
Ngày nay, khi điều kiện kinh tế – xã hội cải thiện, các mô hình trại hè cho trẻ ngày càng phát triển đa dạng về nội dung và cách thức tổ chức. Có thể kể đến các trại hè chuyên ngành trước đây chưa từng có, như học kỳ công an, học kỳ quân đội, cảnh sát phòng cháy chữa cháy và cứu nạn cứu hộ (trại hè lính cứu hỏa), hoặc trại hè hướng nghiệp cho trẻ em trải nghiệm vai trò phi công, tiếp viên hàng không. Cũng có các trại hè tập trung vào học tập, nghệ thuật và thể thao như trại hè tiếng Anh, trại hè âm nhạc, hội họa, guitar, bóng rổ, bóng đá. Ngoài ra, các khóa tu tại chùa cùng các sư thầy, sư cô cũng được coi là một trải nghiệm xa nhà quý giá cho trẻ trong dịp nghỉ học.
Phải thừa nhận rằng, mùa hè của trẻ em Việt Nam nay đã phong phú hơn nhiều và trẻ có nhiều lựa chọn hơn hẳn. Đây là một xu hướng được các nhà giáo dục khuyến khích, đặc biệt trong bối cảnh xã hội công nghệ tạo ra những “ipad kid” (thế hệ chỉ giải trí bằng iPad). Tiến sĩ Nguyễn Thụy Anh, Chủ nhiệm Câu lạc bộ Đọc sách cùng con, nhận định: “Thực sự, việc ‘nghỉ học’ nhưng không ‘nghỉ tư duy’ là rất quan trọng đối với trẻ.
Thay vì nhồi nhét kiến thức cụ thể, trẻ cần được đưa đến một không gian mới, thử thách trong những hoạt động mới – thậm chí các công việc lao động tay chân như nhặt cỏ, trồng rau, nuôi gà… Trẻ cần được tiếp xúc với những người mới, tại những nơi khác biệt. Những điều này giúp kích thích sự năng động và khả năng sáng tạo tiềm ẩn trong trẻ, giúp chúng thích nghi với môi trường và con người mới.”
Chị Hà Linh, sống tại quận Long Biên, đã chia sẻ về con trai mình, rằng cậu bé thường bị coi là nhút nhát và chậm chạp trong lớp, ít khi được giao các nhiệm vụ lãnh đạo.
Tuy nhiên, tại một trại hè, cùng với những người bạn mới, cậu bé đã bất ngờ đứng ra tổ chức một gameshow với khả năng dẫn dắt tự tin và hài hước không ngờ. Điều này cho thấy, những bài học quý giá không chỉ đến từ các kết luận mà người lớn, thầy cô đúc kết trước “hộ” trẻ, mà còn xuất phát từ những kinh nghiệm ứng xử thực tế. Và, trại hè chính là cơ hội để các em trải nghiệm những bài học cá nhân độc đáo trong một môi trường an toàn tương đối.
Mô hình nào cho trẻ?
Trên nhiều trang mạng xã hội về giáo dục, không ít phụ huynh cho rằng việc giữ trẻ trong bốn bức tường hoặc tranh thủ mùa hè học thêm, học trước kiến thức để vào năm học nhẹ nhàng hơn giờ đã là quan niệm lỗi thời. Mùa hè không phải là kỳ học thứ 3.
Chưa bao giờ các mô hình trại hè cho trẻ phong phú như hiện nay. Tuy nhiên, việc lựa chọn mô hình phù hợp và cách phụ huynh đồng hành cùng con là một câu chuyện đáng quan tâm. Hiện tại, nhiều trường học tổ chức trại hè bán trú với nhiều hoạt động đa dạng.
Trẻ em học suốt năm, mùa hè lại tiếp tục ở tại trường để vui chơi, tham gia các hoạt động, điều này giúp phụ huynh yên tâm khi con ở trong môi trường quen thuộc và an toàn. Tuy nhiên, có ý kiến cho rằng để kỳ nghỉ hè thực sự là thời gian nghỉ ngơi, tái tạo năng lượng và mang lại những góc nhìn mới về cuộc sống, cha mẹ nên tìm hiểu thông tin và thảo luận với con. Đừng coi mùa hè là gánh nặng và tìm cách giải quyết nó một cách ổn thỏa.
Ngược lại, có một số phụ huynh và tổ chức trại hè quan niệm rằng trại hè phải có mục đích giáo dục rõ ràng và nghiêm khắc. Họ quan tâm rằng con sẽ được rèn luyện như thế nào, học thêm kỹ năng gì và liệu có thay đổi rõ rệt sau khi tham gia hay không. Một số người còn kỳ vọng rằng con sẽ về nhà khóc nức nở xin lỗi và muốn thay đổi bản thân sau khi dự trại hè.
Tuy nhiên, cách suy nghĩ này, theo các chuyên gia, là một bất cập. Trại hè và các khóa học kỹ năng nên chỉ là một sân chơi mới mẻ cho trẻ trải nghiệm, hoạt động và xử lý tình huống nảy sinh, không phải nơi rèn luyện quá mức tạo áp lực về thể chất và tâm lý. Điều này có thể phá vỡ cảm giác an toàn và gây tổn thương cho trẻ, nhất là trẻ vị thành niên đang trong “khủng hoảng dậy thì”.
Những câu chuyện về trẻ tham gia các khóa tu mùa hè theo nguyện vọng của bố mẹ nhưng lại gặp phải những tình huống dở khóc dở cười đã được phản ánh nhiều trên phương tiện truyền thông. Nhiều phụ huynh còn tìm kiếm môi trường rèn luyện khắc nghiệt cho con với suy nghĩ rằng con đã sống sung sướng quá lâu và cần phải hiểu được sự khó khăn.
Những đứa trẻ quen với tiện nghi bị đưa vào môi trường không có máy điều hòa, không nước nóng, phải rèn luyện thể chất và lao động… Một số trẻ có thể vượt qua nhưng nhiều em căng thẳng, áp lực đến mức bị ám ảnh lâu dài.
Do đó, khi lựa chọn mô hình trại hè, phụ huynh nên dành thời gian cùng con tìm hiểu thông tin, lắng nghe mong muốn của con và thảo luận một cách nghiêm túc để đi đến quyết định cuối cùng. Suy cho cùng, kỳ nghỉ hè là của con.
Nhà văn Trần Thị Trường, sau khi tham gia một mô hình trại hè cho trẻ, đã xúc động chia sẻ rằng các thiết bị thông minh tạo ra hai thái cực giữa siêu kết nối và đứt gãy nhiều mối quan hệ xã hội và gia đình. Bà cho rằng trại hè nên là cơ hội để trẻ thực hành quan sát thế giới, làm việc và trải nghiệm xã hội. Do đó, cần xây dựng trại hè như một không gian mới mẻ, tươi vui và hấp dẫn để trẻ có điều kiện tham gia vào cuộc sống tập thể, khám phá khả năng cá nhân.
Chương trình hoạt động nên có sự tham gia của các nhà giáo dục hoặc chuyên gia tâm lý để cân bằng giữa luyện tập thể lực, trí lực, học tập, lao động và vui chơi.
